Osmanlı’nın son döneminde sınırlı da olsa kadınlara tanınan eğitim hakkı, kadın hakları için mücadele eden eğitimli kadınların kamuoyuna mal olmuş faaliyetlerinin II. Meşrutiyet’in ilanı ile çoğalmasını sağlamıştır. Kadının toplumsal yaşamdaki yerini güçlendirmeye dönük bu faaliyetlerin iki başlıca düzenleyicisi Halide Edip tarafından 1912’de kurulan Tealii Nisvan Kulübü ile Ulviye Mevlan tarafından 1913’te kurulan Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyeti’dir. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, kadınların siyasal hakları, açıkça dile getirilmeye başlamıştır. Bu talep ilk olarak 1921’de Müdafaa-i Hukuk-u Nisvan Cemiyeti’nin programına dâhil edilmiştir. Kadına seçme ve seçilme hakkının verilmesi, 1923’te seçim yasasına ilişkin görüşmeler sırasında, 1924’te ise yeni anayasaya ilişkin görüşmeler sırasında mecliste tartışılmıştır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında kanun tekliflerindeki belirsizlikler, bazı milletvekillerinin karşı çıkmış olmasına rağmen, seçme ve seçilme hakkının “her erkek Türk’e” tanındığı hükme bağlanarak giderilmiştir. İkinci Meclis için seçimlere gidilmesi kararı alındıktan sonra Nezihe Muhiddin öncülüğündeki kadınlar siyasi hak talebiyle 1923 Haziran’ında Kadınlar Halk Fırkası’nı kurmuş, fakat girişimleri kadınların seçme ve seçilme hakkına sahip olmadıkları gerekçe gösterilerek İçişleri Bakanlığı’nca onaylanmamıştır. Bunun üzerine 1924’te siyasi faaliyette bulunmayacağı beyanıyla kurulan Türk Kadınlar Birliği’nin ilk siyasi girişimi, 1925’te boşalan bir milletvekilliği için Nezihe Muhiddin ve Halide Edip’i aday göstermek olmuştur. Türk Kadınlar Birliği 1927’deki kuruluşu sırasında kamuoyu tepkisinin önüne geçmek için yaptığı beyanın aksine, dernek tüzüğüne, kadınların siyasi hakları için çalışılacağı maddesini eklemiştir. Kadın hareketinin çabaları sonucunda, 1930 yılında 1580 sayılı yasa ile kadınlara belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanınmış, üç yıl sonra, 26 Ekim 1933’te, 1924 tarihli Köy Kanunu’nun 20. ve 25. maddelerinde yapılan değişiklikle kadınlara muhtar ve ihtiyar meclisi seçimlerinde oy kullanma ve seçilme hakkı tanınmıştır. 5 Aralık 1934’te ise, 1924 Anayasası’nın 10. ve 11. maddelerinin değiştirilmesi için verilen yasa teklifi oylamaya katılan 258 milletvekili tarafından oybirliği ile kabul edilmiş, seçme yaşını kadın erkek her yurttaş için 18, seçilme yaşını kadın erkek her yurttaş için 30 olarak belirleyen 2598 sayılı yasa ile kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. 8 Şubat 1935 seçimlerinde 18 kadın TBMM’ye milletvekili seçilmiştir.
Kaynak
Saime Yüceer (2008) “Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınana Siyasi Haklarının Tanınması”, UÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14): 131-151.
Sevilay Özer (2013) “Kadına Seçme ve Seçilme Hakkının Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 85, s. 131-167.
Yazar
Demet Sayınta