1960 Anayasası’nın yarattığı yasal çerçeve sayesinde kurulan Türkiye İşçi Partisi ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu işçi sınıfının siyasi faaliyete katılmasını sağlamış, 1973 genel seçimleri 1970’lerde solun ve işçi sınıfının güçlenmesinin ivmelendiricisi olmuştur. Solun ve işçi hareketinin güçlendiği bu ortamda Türkiye Komünist Partisi, ülke içinde yeniden örgütlenme kararı almış, bunu bağımsız duran ama partinin yönlendirdiği dernekler aracılığıyla yapma kararı almıştır. 3 Haziran 1975’te kurulan İleri Kadınlar Derneği (İKD), TKP’nin desteklediği bu derneklerdendir.

Sınıf mücadelesini böleceği düşüncesiyle sol içinde bağımsız bir kadın örgütlenmesine karşı çıkan sol örgütlerin tavrı, Uluslararası Demokratik Kadınlar Federasyonu’nun önerisiyle Birleşmiş Milletler’in 1975 yılını kadın yılı, sonraki on yılı da kadın on yılı ilan etmesinden sonra değişir. Bu gelişmenin İKD’nin kuruluşuna ilham olduğu kabul edilir. İKD, bu dönemde kurulan ilk sosyalist kadın derneğidir. Dernek her ne kadar TKP’nin desteğiyle kurulsa da kuruluş çalışmalarına Türkiye İşçi Partisi, Türkiye Sosyalist İşçi Partisi ve diğer sol çevrelerin mensupları da katılmış, kuruluş aşamasında yaşanan tartışmalar hem TİP ve TSİP mensuplarının kuruluş çalışmalarından çekilmelerine hem de 8 Mart olarak öngörülen kuruluş tarihinin ertelenmesine yol açmıştır.

1965’te İlerici Kadınlar Derneği’ni kurmuş Beria Onger’e başkanlık teklif edilir ve Onger’in kabul etmesiyle dernek tüzüğü hazırlanır. 30 kadının kurucusu olduğu dernek, İlerici Kadınlar Derneği adıyla 3 Haziran 1975’te kurulur. Dört yıl sonra 1979’da 12 Eylül Askeri Darbesi’nden önce İstanbul Sıkıyönetim Komutanlığı tarafından kapatıldığında 33 şubesi ve 35 temsilciliği bulunan yaklaşık 15.000 üyeli istisnai bir kadın örgütüdür. Tüzüğünde belirtildiği haliyle İKD, kadınlara tanınmış sosyal ve ekonomik hak ve özgürlüklerin günlük hayata uygulanması ve geliştirilmesi için çalışacaktır. Kadının çalışma yaşamına katılması, işe girmede ve terfide eşit muamele, doğum izinlerinin arttırılması, her iş yerine bir kreş, kadın işçilere erken emeklilik hakkı, gündelikçi kadınlar için sosyal sigorta, ücretsiz kürtaj, sendikalarda yönetime katılma derneğin bazı talepleridir.

İKD 8 Mart’ın kitlesel olarak kutlanmaya başlamasını sağlamıştır. Kuruluşundan iki ay sonra yayımlanmaya başlayan derneğin yayın organı Kadınların Sesi dergisi darbeye kadar 61 sayı yayımlanmıştır. Kapatılmasını takip eden bir buçuk yıllık sürede faaliyetlerini illegal olarak sürdürmüştür. Kapatıldığında üyeleri on binlerce imza toplayarak Ankara’ya kadar Türkiye’nin değişik yerlerinden “kırmızı çatkıları” ile bir uzun yürüyüş düzenlemiş ve İKD üzerindeki yasağın kaldırılmasını talep etmişlerdir.

Kaynak

Birsen Talay Keşoğlu (2010) “1970’lerin En Kitlesel Kadın Örgütü: İlerici Kadınlar Derneği”, Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, Sayı 12, s. 61-84.

TKP (2015) “Bakiye Beria Onger Yoldaşımızı Kaybettik”, http://www.tkp-online.org/?q=content/bakiye-beria-onger-yolda%C5%9F%C4%B1m%C4%B1z%C4%B1-kaybettik, [Erişim Tarihi, Haziran 2021].

Tarih ve Toplum (2011) “İlerici Kadınlar Derneği”, https://www.tarihtoplum.org/ilerici-kadinlar-dernegi/, [Erişim Tarihi, Haziran 2021].

Nilay Vardar (2013) “Şeyda Talu Anlatıyor -Kırmızı Çatkılı Kadınların Tarihi”, biamag, https://m.bianet.org/biamag/toplum/146182-kirmizi-catkili-kadinlarin-tarihi, [Erişim Tarihi, Haziran 2021].

Yazar
Demet Sayınta